Moja wnuczka doznała paskudnej reakcji po tym jak została użądlona przez osę albo pszczołę –
nie jestem pewien, przez które z nich. Na jej ręce pojawiło się spore zaczerwienienie i opuchlizna.
Czy istnieje ryzyko wystąpienia u niej wstrząsu anafilaktycznego?
Ukąszenia lub użądlenia owadów mogą powodować szereg zmiennych i poważnych reakcji, ale
istnieje pewna szczególnie niebezpieczna grupa owadów nazywana błonkówkami
(błonkoskrzydłe). Reakcje alergiczne zazwyczaj powodują trzy gatunki błonkówek: pszczołowate
(pszczoły i trzmiele), osowate (osy, szerszenie oraz rodzaje vespula i dolichovespula) oraz
mrówkowate (mrówki ogniste).
Żądlą jedynie samice błonkówek i zazwyczaj robią to w ramach ich mechanizmu obronnego, gdy
czują zagrożenie. Jad zawiera aminy i kininy – substancje chemiczne, które powodują uczucie
bólu, obrzęk oraz swędzenie w miejscu użądlenia. Pszczoła zostawia żądło w ciele ofiary, które da
się usunąć poprzez zdrapanie go paznokciem, jednak nie zmniejsza to reakcji po użądleniu.
Dzieje się tak, dlatego że uwalnianie jadu trwa 20 do 30 sekund, lub do czasu, gdy żądło zostanie
usunięte. Wystąpienie silnej reakcji miejscowej nie oznacza konieczności wystąpienia
ogólnoustrojowej reakcja całego ciała, w tym również najgroźniejszej – wstrząsu anafilaktycznego.
Osoba, która już raz doznała ogólnoustrojowej, silnej reakcji alergicznej wskutek użądlenia, może
przygotować się na poważną reakcję organizmu w wyniku kolejnego użądlenia. Takie reakcje są
zazwyczaj bardzo szybkie, choć czasem bywają opóźnione.
Każda osoba, u której wystąpiła poważna reakcja alergiczna, powinna zostać skierowana do
alergologa/immunologa w celu wykonania testów immunologicznych krwi na oznaczenie swoistych
przeciwciał przeciw jadowi osy lub pszczoły. Przeciwciała te są szczególnie związane z reakcjami
alergicznymi różnego stopnia. Powinno się rozważyć wykonanie odczulania pacjenta – może to
wymagać wielokrotnych aplikacji swoistych przeciwciał przez około 3 lata, aby leczenie
zakończyło się pomyślnie.
Częstotliwość występowania śmiertelnych użądleń pszczół jest różna w zależności od regionu: od
minimum dwóch rocznie w Szwecji do około czterdziestu w Stanach Zjednoczonych. Pszczoły
należą do rzędu błonkoskrzydłych owadów, które stanowią zdecydowanie najbardziej powszechną
grupę sprawców takich ukąszeń. Te tzw. „zabójcze pszczoły” są nie tyle jadowite, co agresywne,
czasem atakując całymi rojami. Po takim ataku, może wystąpić – w przeciwieństwie do reakcji
alergicznej – reakcja toksyczna, trująca.
Krótkotrwała miejscowa reakcja zwykle wymaga zastosowania trochę innego leczenia, niż zimne
okłady, lód, czy posmarowanie jakimś kremem kortykosteroidowym o działaniu miejscowo-
znieczulającym. Antybiotyki są w takim przypadku rzadko stosowane, a pojawienie się
czerwonych pręg z początku, wskazuje na wystąpienie reakcji na jad, a nie infekcję.
Reakcje ogólnoustrojowe są o wiele poważniejsze i wymagają natychmiastowej pomocy
medycznej. Niedrożność górnych dróg oddechowych i/lub zapaść krążeniowa może zagrażać
życiu. Konieczne jest natychmiastowe podanie zastrzyku z epinefryną (adrenalina) do
przyśrodkowego mięśnia uda. Zastrzyk powinien zostać wykonany przy pomocy wcześniej
przygotowanego automatycznego wstrzykiwacza EpiPen, lub dawki 0,5 mg adrenaliny dla
dorosłego człowieka i 0,3 mg dla dziecka. Również w przypadku wstrząsu anafilaktycznego nie
ma przeciwskazań, co do użycia adrenaliny/epinefryny; w tej sytuacji może uratować życie.
Jeśli objawy nie ustąpią, należy powtórzyć dawkę w 5-15 minutowych odstępach czasu.
Większość pacjentów wymaga tylko jednego wstrzyknięcia, natomiast kluczową sprawą jest, aby
szybko przetransportować pacjenta do placówki medycznej. Leki antyhistaminowe również mogą
być pomocne w zmniejszaniu objawów. Ważne jest, aby przez minimum 12 godzin po
zastosowaniu dawki adrenaliny, poddać się obserwacji w jednostce wyposażonej w sprzęt, który
pozwoli na odpowiednią reakcję w przypadku ponownego wystąpienia objawów.
Osoby, które w przeszłości doświadczyły wstrząsu anafilaktycznego powinny nosić przy sobie
automatyczny wstrzykiwacz z epinefryną – dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dzieci. Powinno się
również zachować ostrożność i unikać obszarów o wysokim stopniu zagrożenia użądleniem. W
takich sytuacjach, koniecznie powinno się posiadać przy sobie więcej niż jeden EpiPen.
Podsumowując, kluczowym jest wyraźne zdiagnozowanie, czy wystąpiła miejscowa reakcja (ból,
obrzęk, zaczerwienienie wokół miejsca użądlenia) czy ogólnoustrojowa reakcja (obrzęk tkanek
gardła, trudności w oddychaniu, lub zapaść), która jest zdecydowanie bardziej niebezpieczna.
Artykuł Petera N. Landlessa i Allana R. Hadnysidesa z miesięcznika „Adventist World”
Tłumaczenie: Adam Kurz 16.01.2016